De tentoonstelling van Ai Weiwei in de Kunsthal in Rotterdam is een spektakel. Een spektakeltentoonstelling in alle mogelijke betekenissen. De tentoonstelling zelf is groot. Alle getoonde werken zijn groot. De maatschappijkritiek die de werken toont is groot. De getoonde gevolgen van de kritiek zijn groot. De indruk die de tentoonstelling achterlaat is groot. En vooral: het is een demonstratie van wat de filosoof Guy Debord beschreef, toen hij in 1967 de term ‘spektakelmaatschappij’ muntte en in 1988 opnieuw toelichtte.*1
(foto: doorzicht vanaf het begin van de tentoonstelling)
Het allesoverheersende spektakel is een nieuwe vorm van vervreemding […], doordat het de overdreven nadruk op het "hebben", op het eigendom vervangt door het abstractere "verschijnen", op het imago. In de spektakelmaatschappij, schrijft Debord, is "de waarneembare wereld vervangen [...] door een keur van beelden die erboven staat," terwijl deze beelden worden gepresenteerd "als het waarneembare bij uitstek.*2
Het spektakel in de Kunsthal is niet zo groot als in Londen, in 2011, in de Turbine Hall van de Tate Modern.
The Unilever series: Ai Weiwei zonnebloempitten 2010 Londen, Turbine Hall in de Tate Modern
Ai Weiwei's zonnebloempitten – 100 miljoen stuks – werden in de Turbine Hall in Tate Modern gegoten. Elke pit was uniek: met de hand gemaakt van porselein in Jingdezhen – de Chinese stad die ooit meer dan duizend jaar lang keizerlijk porselein produceerde. Het kostte 1.600 ambachtslieden meer dan twee jaar om de zaden te maken, die zijn gemaakt van de kaolien uit lokale bergen, met de hand geschilderd en gestookt op 1.300 graden. Terwijl de zaden in Londen te zien waren, werd Ai gearresteerd en 81 dagen zonder uitleg door de Chinese autoriteiten vastgehouden. Gedurende deze periode koos de Royal Academy Ai tot Honorary Royal Academician, uit solidariteit.
(bron: https://www.royalacademy.org.uk)Het enorme veld uit de Turbine Hall is in Rotterdam gereduceerd tot een relatief klein oppervlak, op de vloer afgezet binnen een wit kader, ongeveer ter grootte van de bovenste foto.
De spektakelmaatschappij wordt door Ai Weiwei bestreden in een tentoonstelling die zich bedient van dezelfde middelen die de spektakelmaatschappij hanteert, met name de invloed van de media. In de woorden van Guy Debord:
Het grappige is dat alle boeken die dit fenomeen, dit moderne spektakel, analyseren, meestal om het te betreuren, wel mee móeten doen aan het spektakel als ze aandacht willen krijgen. Het lege debat over het spektakel dat dus gaat over de activiteiten van de bezitter van deze wereld wordt zo georganiseerd door het spektakel zelf. *3
Bijna vanzelfsprekend komen tijdens de wandeling door de tentoonstelling de eerste vijf criteria op, die Debord toekent aan de spektakelmaatschappij:
De maatschappij, die is gemoderniseerd tot het stadium van het geïntegreerd spectaculaire, wordt gekenmerkt door het gecombineerde effect van vijf basistrekken, namelijk: voortdurende technologische vernieuwing; samensmelting van staat en economie; alomtegenwoordigheid van het geheim; het onware zonder tegenspraak; een altijddurend heden.
Het lijkt erop dat deze effecten in dit jaar 2023 nog volop aanwezig zijn.
Op het draagtasje dat de kunsthal verkoopt van de tentoonstelling staat een citaat van Ai Weiwei:
Everything is art. Everything is politics.
Als je de twee zinnen samentrekt staat er Kunst is politiek. Maar ik betwijfel of “Alles is Kunst’ wel waar is. Misschien bedoelt Ai een andere samentrekking: ‘Alle kunst is politiek’.
De supergrote installaties van Ai Weiwei worden in heel de wereld gekend dankzij de media. Zo brengt een installatie ter grootte van een huiskamer in Rotterdam onmiddellijk de sensatie met zich mee van de afwezige, 12 jaar geleden beroemd geworden, megashow in Londen. Het spectaculaire van de spektakelmaatschappij, de alomtegenwoordigheid van het geheim, komt nu wel erg dichtbij.
In 2015 werd bij Sotheby's honderd kilo aan porseleinen pitten geveild voor omgerekend 420 duizend euro. Later kocht de Tate zelf een andere installatie. Hieronder een deel van het persbericht dat de Tate zelf uitgaf:
Press Release 17 June 2011
Tate Modern installeert Sunflower Seeds sculptuur van Ai Weiwei
Tate Modern heeft een sculptuur van 10 ton geïnstalleerd van de Chinese kunstenaar Ai Weiwei, met ongeveer acht miljoen individueel handgemaakte porseleinen zonnebloempitten. […]Ai Weiwei's Sunflower Seeds bestaat uit miljoenen zonnebloempitten. Hoewel ze er realistisch uitzien, is elk uniek zaadje gemaakt van porselein en met de hand beschilderd. De 10 kubieke meters zaden worden gepresenteerd als een sculptuur met een conische vorm, 5 meter in diameter en meer dan 1,5 meter hoog, waar bezoekers van alle kanten rond kunnen lopen.
Dit werk bestaat uit iets minder dan een tiende van de zaden van de opdracht van Ai Weiwei voor The Unilever Series, die van 12 oktober 2010 tot 2 mei 2011 in de Turbine Hall van Tate Modern werd getoond. Tijdens de show kwamen meer dan 2,5 miljoen bezoekers naar de galerie, van wie er bijna 23.000 werden geïnspireerd om videoboodschappen achter te laten voor de artiest op de website van Tate.
Voor de kunstenaar dragen zonnebloempitten – een veel voorkomende straatsnack – associaties met China's Culturele Revolutie ( 1966 – 76 ), toen propaganda afbeeldingen voorzitter Mao afbeeldden als de zon met de massa mensen als zonnebloemen die zich naar hem toe keerden. Toch herinnert Ai zich het delen van zonnebloempitten als een gebaar van menselijk mededogen, een kans op plezier, vriendschap en vriendelijkheid in een tijd van extreme armoede en onzekerheid. Er zijn ook hedendaagse resonanties in het werk, met zijn combinatie van massaproductie en traditioneel vakmanschap die ons uitnodigt om nader te kijken naar het fenomeen ‘ Made in China ’ en de geopolitiek van culturele en economische uitwisseling.
Chris Dercon, directeur van Tate Modern zei: ‘Tate blijft diep bezorgd over de detentie van Ai Weiwei. Recente gebeurtenissen hebben van Sunflower Seeds een steeds schrijnender commentaar gemaakt op het belang van het individu in de samenleving. In een tijd waarin Ai niet vrij voor zichzelf kan spreken, is het belangrijk dat zijn boodschap door zijn kunst wordt gehoord.’
Bron: https://www.tate.org.uk/press/press-releases/tate-modern-installs-sunflower-seeds-sculpture-ai-weiwei - mijn vertaling en samenvatting.
Terzijde:
Even dacht ik dat de zonnebloempitten iets te maken hadden met de zonnebloemen van Van Gogh. Nee dus, maar des te meer met de verering van Mao en met de smaak en honger van Chinezen. ( Ai Weiwei zat onder Mao in een Chinees heropvoedingskamp.) Dus niet alleen wat het werk met je doet, maar ook de werkelijke context rond zijn ontstaan, is belangrijk. En Chris Dercon - voorheen directeur van o.a. Boijmans van Beuningen ziet er kennelijk een belangrijke boodschap voor ons in.
( Ai Weiwei, niet-gepubliceerd voorstel voor Tate Modern Unilever Series, maart 2010:)
[ In ] de tijd dat ik opgroeide, was het een algemeen symbool voor Het Volk, de zonnebloem volgt het traject van de rode zon, zoals de massa's hun leiders moeten volgen. Handen vol werden ze in zakken gedragen, om bij alle gelegenheden zowel informeel als formeel te worden geconsumeerd. Zoveel meer dan een snack, het was het minimale ingrediënt dat de meest essentiële behoeften en verlangens vormde. Hun lege schelpen waren de kortstondige sporen van sociale activiteit. De minst gemene deler voor menselijke tevredenheid. Ik vraag me af wat er zonder hen zou zijn gebeurd?
Sunflower Seeds onderzoekt de complexiteit van de relatie van het Chinese individu met de samenleving, de autoriteiten en de traditie.
(Bron: Tate Gallery https://www.tate.org.uk/art/artworks/ai-sunflower-seeds-t13408)
Volgende aflevering: Ai Weiwei als persoon en kunstenaar en zijn visie op ‘democratie’.
Voetnoten:
*2 "[ https://nl.wikipedia.org/wiki/De_spektakelmaatschappij]
*3 [ https://www.groene.nl/artikel/de-spektakelmaatschappij]