Stephan Balkenhol en de klassieke kunst

(Leestijd: 3 - 5 minuten)

Ongewoon gewoon

De tentoonstelling Something is happening
van Kunstenaar Stephan Balkenhol
in de Kunsthal Rotterdam, is bijna voorbij.

Het is een esthetische en evenwichtige tentoonstelling
met boeiende contrasten van groot en klein, lang geleden en nu,
de bakermat van onze beschaving en onze eigen regio,
thematisch met elkaar verbonden.

Balkenhols ambachtelijke vakmanschap staat buiten kijf.
Het is verleidelijk om er te snel aan voorbij te gaan, omdat
de figuren zo gewoon lijken en zo eigentijds,
alsof we ze al kennen van foto's en televisie.

Maar ze zijn echt ongewoon.

Klik op de plaatjes voor een vergroting.
	Al meteen na het binnenkomen op de begane grond wordt je verrast door de tegenstelling tussen twee hele grote koppen en een half levensgroot, dus klein vrouwenfiguur. De koppen zijn getiteld 'mannelijke'en 'vrouwelijke' herme. In de klassieke beeldhouwkunst is een herme een vierkante zuil met daarop een hoofd van de god Hermes, soms met uitstekende armen en een fallus. Ze dienden oorspronkelijk als richtingborden langs wegen, poorten en bij graven in de Oudheid. ⁽¹⁾ Het vrouwenfiguurtje dat voor hen staat als poortwachter heeft als titel Coco, en kan nauwelijks iemand anders zijn dan Coco Chanel.⁽²⁾ Hier worden de vijfde eeuw vóór Chr. en de 21e eeuw na Chr. al visueel met elkaar verbonden. En niet zomaar. Onze eeuw lijkt veel kleiner dan die van het klassieke Griekenland.	.

	Op deze foto zien we een jonge man, een zogenaamde 'Kouros', uit Cyprus, uit dezelfde archaïsche periode in Griekenland. Afmetingen: H. 55,2 cm Materiaal: kalksteen Periode: archaïsch 550-540 v.Chr. Vindplaats: Cyprus Verwerving: aankoop 2018 maart Inventarisnummer: I 2018/3.1 Bron: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden

	Ik zet de Kouros en Coco naast elkaar. Er zijn overeenkomsten, ondanks hun verschil als man en vrouw. Beiden dragen hun kleding als een soort wetlook, het lichaam nauw omsloten en geaccentueerd. De vormentaal is archaïsch: beiden staan stil, hun armen gestrekt langs hun lichaam, in een pose als wachtposten. Er zijn ook verschillen: De houding van de Kouros is in Coco geëvolueerd naar onze tijd: er is nog steeds geen beweging maar de stand is minder stram, geen archaIsche glimlach meer en de ogen geopend. Dat zegt iets over de functie van het beeld: De kouroi stonden bij tempels opgesteld als geschenk aan een godheid, maar ook op begraafplaatsen als grafmonument. Hun functie is religieus. Coco is een beroemde modeontwerpster die gewend is om in de schijnwerpers te staan, voor zichzelf op te komen en het publiek aan te kijken. Haar functie is werelds.

	Eenmaal boven gekomen zien we: - Perseus (heel groot) met het hoofd van Medusa (2018) naar Cellini in Florence (1554, maar nu met neerhangende armen en Medusakop - Prometheus (heel klein) met het vuur, gestolen van de goden (2009) misschien geïnspireerd op Heinrich Friedrich Füger. - Liggende Hermafrodiet, sterke gelijkenis met een verloren gegaan bronzen origineel van de Griek Polycles de Oude uit de 2e eeuw na Chr. nu in het Louvre. - Vrouwelijke Torso, vermoedelijk geïnspireerd op de nikè van Samotrace, groot wandreliëf van de Nikè naast de tors. Het is duidelijk: de klassieke oudheid is al langer inspiratiebron voor Stephan Balkenhol. Belangrijkste kenmerk: hij beeldt de goden en helden uit, niet als geïdealiseerde iconen, maar als 'gewone' anonieme mensen uit onze eigen tijd.

	Aan de andere kant van de zaal op de verdieping is het thema: de Zodiac ofwel de astrologische dierenriem. Op panelen die aan de gevelzijde naar binnen hangen zijn twaalf rechtoekige reliëfs gemonteerd. De afbeeldingen zijn in laag-reliëf gesneden uit de vlakke plaat en sommigen zijn daarna schaars maar doeltreffend ingekleurd. Tegenover de reliëfs zijn zeven drie-dimensionale bronzen dierenriemfiguren geplaatst. Gietingen van houten skulpturen in het bekende zwart/wit. De mannen in zwarte pantalon en wit overhemd, de 'maagd' in witte rok en zwart shirt. De steenbok als mannelijk figuur in blauwe broek en rood hemd en tenslotte de leeuw als leeuw. De dierenriem als basis voor de berekening van een horoscoop is al zeker sinds de tweede eeuw v. Chr in gebruik. Andere beroemde kunstenaars die het thema in onze tijd uitdiepten zijn onder andere de Nederlandse kunstschilder Johfra (1919-1998) . Hij maakte in de jaren zeventig een serie van twaalf symbolische schilderijen van de sterrenbeelden van de dierenriem. Ook Ai Weiwei (Circle of animals, zodiac heads of gold) en de Belg Jan Fabre, die het thema ironiseert met zijn serie gouden 'Hoofdstukken' in het Kröller-Müller Museum.

	Balkenhols ambachtelijke vakmanschap staat buiten kijf. Het is verleidelijk om te snel aan de beelden en reliëfs voorbij te gaan, omdat de figuren zo gewoon lijken en zo eigentijds, alsof we ze al kennen van foto's en televisie. Maar deze zogenaamde gewoonheid is zo ongewoon dat hij niet uit de lucht komt vallen. Hij stoelt op diepgaande studie van de symboliek van de oudheid en is toegepast op zuiver eigentijdse fguren. Zo worden wij herinnerd aan sterke bronnen van onze beschaving en het verband met onze eigen tijd. De tentoonstelling is zoals gezegd een beleving van esthetische orde, schoonheid en schijnbare bescheidenheid. Slechts één minpunt is er: het plaatsen van zulke integere en tedere sculpturen op een vloer van gegalvaniseerde, open roosters boven de sculpturen op de begane grond. Het brengt de hele wereld van Stephan Balkenhol in onbalans en doet geen eer aan zijn evenwichtige en stevige figuren.

	Eindnoten en fotoverwijzing (1) Bron: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden (2) Coco, 2024, Wawa hout, polychromie. Courtesy the artist & Galerie Löhrl, Mönchengladbach. Alle foto’s © Mandarte (2025) tenzij anders vermeld.